فلسفه شب یلدا چیست؟

شب یلدا، که به عنوان بلندترین شب سال و آخرین شب آذرماه شناخته می‌شود، دارای یک تاریخ باستانی و بسیار قدیمی است. این شب به نام “شب چله” نیز شناخته می‌شود زیرا فردای آن، چله بزرگ آغاز می‌شود که مدت ۴۰ روز به طول می‌انجامد.

گفته شده است که در ایران باستان، به دلیل تمرکز بر کشاورزی و کشت و زراعت در روز، فردای آن روز به عنوان آغاز یک دوره جدید در نظر گرفته می‌شد. اما شب، که پر از سکوت و تاریکی بود و در آن دزدی‌ها و کشتارها اتفاق می‌افتاد، به خاطر این واقعیت نوشته شده است که اهریمن مسئول بروز این شرایط است.

به منظور حفاظت از خود در برابر گزندگان، نیروهای اورمزدی، پریان و دیوان، ایرانیان با روشن کردن آتش و روشنایی خانه‌ها، این شب را بی‌آزار به سوی صبح می‌بردند. آنها باور داشتند که جادوگران و موجودات شرور نمی‌توانند وارد مکانی شوند که در آن آتش روشن شده باشد. به همین دلیل، یک شخص به نام آتروپات مسئول نگهداری آتش و روشن نگه داشتن آن بود.

جالب است بدانید که هنوز هم، خراسانیان مجالس شبانه خود را با نام “آتشان” می‌نامند. این جشن نشان می‌دهد که ایرانیان، حتی پس از هزاران سال، همچنان درباره حرکت خورشید آگاه بوده‌اند. بنابراین، در شب یلدا، انتظار خورشید را می‌کشند تا در مقابل تاریکی پیروز شده و تا صبح بیدار می‌مانند.

فلسفه نام گذاری یلدا

واژه “یلدا” از ریشه سریانی مشتق شده است و به معنای “میلاد” و “ولادت” است، به ویژه مرتبط با میلاد و ولادت خورشید.

ناتالیس آنویکتوس، که به معنای “روز تولد مهر شکست‌ناپذیر” است، یک نامی است که رومیان برای آن استفاده می‌کنند. در برهان قاطع سال 1015 قمری آمده است: “یلدا شب آخر پاییز و شب اول زمستان است که از جانب اول جدی و به سمت آخر قوس قرار دارد. این شب بلندترین شب در سال است و در این شب یا نزدیک به آن، آفتاب به برج جدی وارد می‌شود. برخی می‌گویند که این شب بسیار ترسناک و نامبارک است و بعضی دیگر ادعا کرده‌اند که شب یلدا یازدهم جدی است.”

شب نشینی ها و رسوم شب یلدا

مراسم و شب نشینی یلدا از جمله مراسم سنتی و رایج در ایران محسوب می‌شود.

اگرچه این مراسم از گذشته تا به امروز تحت تأثیر تغییراتی قرار گرفته است، اما به هیچ عنوان فراموش نشده و به نوعی از طریق ادامه و ماندگاری نیز برخوردار است. این آداب و رسوم از نسل به نسل منتقل شده‌اند و همچنان ادامه دارند.

اگر به تاریخ فرهنگی-اجتماعی ایران نگاهی بیندازید و تصاویر جذاب آیین‌ها و سنت‌های جشن یلدا را مشاهده کنید، خواهید فهمید که این رویداد دارای قدمتی هزار ساله است.

تدارکات شب یلدا

لازم به ذکر است که در برخی مناطق کشور، تدارکات استقبال از شب یلدا در بعضی مواقع از فصل تابستان آغاز می‌شود. به عنوان مثال، بسیاری از خانواده‌ها در تابستان به ترشی‌پزی می‌پردازند و برخی مناطق ایران نیز با توجه به شرایط و فعالیت‌هایی که قرار است انجام دهند، تدارکات را از قبل برپا می‌کنند.

استفاده از کرسی در شب یلدا

در بیشتر نقاط ایران، به ویژه در مناطق سردسیر، استفاده از “کرسی” یکی از ویژگی‌های مهم شب یلدا است. ایرانیان با قرار دادن منقل روی خاکستر و نشستن زیر چهارپایه چوبی که کرسی نامیده می‌شود، خود را گرم می‌کنند.

یکی از پژوهشگران ذکر کرده است که استفاده از کرسی معمولاً از اولین روز زمستان، به عبارتی شب چله ، آغاز می‌شود و تا پایان دوره چله بزرگ، و در برخی مواقع تا پایان دوره چله کوچک ادامه می‌یابد.

هدایای عروس و داماد در شب یلدا

در برخی نقاط ایران، سفره قلمکار یا ترمه روی یک سینی یا طبق مستطیلی قرار داده می‌شود و سپس آن را تزیین و آینه‌کاری می‌کنند. سفره تزیین شده پر از میوه و شیرینی قرار می‌گیرد و سپس به سمت خانه عروس حمل می‌شود.

همچنین خانواده عروس، پیراهن یا پارچه‌ای به اندازه سفره را به عنوان هدیه برای داماد ارسال می‌کنند. یک نکته جالب این است که در مرند، علاوه بر ارسال هدیه به عروس، یک چراغ نیز به عنوان نماد خوشبختی و روشنایی همراه با سایر هدایا به او ارسال می‌شود.